Precies 40 jaar geleden werden bioscopen over de gehele wereld overdonderd door het succes van A Bridge Too Far. Deze drie uur durende speelfilm over de Tweede Wereldoorlog werd deels opgenomen in ons eigen Deventer. Wat betekende deze block buster voor het stadje aan de IJssel, en waarom is de film eigenlijk in Deventer opgenomen?
Op jacht naar een decor
Na het lezen van het gelijknamige boek kocht de Amerikaanse filmproducent Joseph E. Levine de filmrechten voor een spectaculaire film over de Tweede Wereldoorlog: A Bridge Too Far. De film moest het verhaal vertellen van Operation Market Garden en de Slag om Arnhem, twee bepalende militaire missies in de bevrijding van Nederland. Levine had grootse plannen: het budget van maar liefst 26 miljoen dollar (in 1976) garandeerde een film van epische omvang. Levine wilde de scènes op locatie filmen en reisde met zijn gevolg af naar Nederland.
Eenmaal aangekomen in Arnhem, schrok Levine van het aanzicht van de stad. Slechts dertig jaar na de Slag om Arnhem was de stad bijna volledig vernieuwd en gerenoveerd. Een waarheidsgetrouwe film kon hij hier wel vergeten. Levine dacht aan opnames in Joegoslavië, toen hij slechts 35 kilometer verderop een plaatsje ontdekte waar de brug en de kades uitstekend voldeden: Deventer.
Deventer bleek de ideale stad om de WOII-film op te nemen. De Wilhelminabrug leek sprekend op de John Frostbrug, de straatgevechten zouden plaatsvinden in het Noorderbergkwartier en de leegstaande fabriekshallen werden gebruikt om het decor te bouwen. Op precies de juiste plaats lag naast de brug een groot parkeerterrein; daar kon het Hollywood-gevolg een passend decor neerzetten.
Arnhem en Deventer
Een slaperig stadje aan de IJssel
Zo gezegd, zo gedaan: A Bridge Too Far zou, onder andere, worden opgenomen in Deventer. De New York Times omschreef de stad toen liefkozend als ‘a sleepy Dutch town on the IJssel river’. Het bleek een hele operatie te zijn: er waren ontzettend veel figuranten nodig om de scènes overtuigend te presenteren. Na een tv-oproep meldden duizenden Deventenaren zich aan voor de opnames. Uiteindelijk stonden 3200 mensen te boek als figurant voor de film. Met een sterrencast bestaande uit o.a. Michael Caine, Sean Connery, Gene Hackman en Anthony Hopkins trokken de opnames dan ook veel publiek. Bij uitzondering moest zelfs de politie ingrijpen om de mensenmassa te bedwingen. Ook het Koninklijk Huis bezocht de filmset geregeld: onder meer Pieter van Vollenhoven, Prins Claus en Prins Bernhard hebben de Koekstad aangedaan. De opnames zouden een halfjaar in beslag nemen.
Filmopnames op de Wilhelminabrug.
Grof geld, gauw verdiend
De filmopnames waren zeker niet onverdienstelijk voor de ‘sleepy Dutch town’. De gemeente vroeg vorstelijke bedragen voor de verhuur van parkeerplaatsen en fabriekshallen. Ook de Deventenaar heeft rijkelijk geprofiteerd: een groenteman verkocht dagelijks zo’n 50.000 geschilde aardappelen. Na de opnames kon hij meteen een nieuwe zaak openen. Kroegen schonken elke dag ruim vierduizend gulden aan drank in, taxi’s raceten naar Schiphol en terug. De horeca, kruideniers, slagers en bakkers draaiden overuren. De opnames zouden zo’n vijf miljoen gulden in de stad hebben achtergelaten, hoewel sommige bronnen melden dat dat maar liefst 25 miljoen gulden was.
Het was Levine niet ontgaan dat hem het vel over de neus werd getrokken. Naast de exorbitante huurprijzen had men zelfs een speeltuintje op kosten van de producent aangelegd. Toen bleek dat zelfs de bioscoop moest worden opgeknapt met steun van Levine, trok hij zich terug: De toegezegde première ging aan de neus van Deventer voorbij. Uiteindelijk werd de film voor het eerst vertoond in Amsterdam.
Hoewel de première niet doorging, is een groot deel van Deventer vereeuwigd in deze wereldberoemde speelfilm. Bekijk ook eens deze korte making-of uit 1976!
Wat leuk…
Dat weet ik nog heel goed. Mijn schoonvader Berend Doeve heeft als uitvoerder bij Rensink schilderwerken meegebouwd en geschilderd aan de decors bij de brug. Met name de meeste fronten van de huisjes langs de brug waren door de schilders van Rensink gemaakt. Maar ook de Matanze en het Schol in Wilp die dienst deden als diverse hoofdkwartieren zijn opgeknapt voor de film door hun. Met name het Schol was behoorlijk vervallen.
Klopt helemaal Jeanine. Leuk te lezen dat jij dit al schrijft. Wat was mijn vader daar druk samen met zijn collega’s van schildersbedrijf rensink. Moet ook daar gelijk aan denken als de film genoemd wordt.
Ik woonde met mijn ouders in het Noorden bergkwartier en was toen 8 jaar. Wij mochten regelmatig onze woning niet verlaten ivm de opnames.
Hoogtepunt was dat ik met mijn ouders uit eten was bij het Arsenaal waar een deel van de crew ook aan het eten was en ze tegen mij gingen praten in het Engels dat ze mijn slippers zo mooi vonden. Welke acteur het was weet ik niet meer, maar het is een mooie herinnering aan deze film
Zal wel een van de voorvaderen van onze huidige burgemeester zijn… vieze graaipraktijken.. zelfverrijking ten koste van anderen.
Intussen woon ik al 5 jaar in Deventer, heb daarna toch deze film weer opgezocht om te zien welke stukken van Deventer ze gebruikt hadden. Verbaasd dat er ook al weer zoveel verdwenen was.
Toen de film gemaakt werd woonde ik in Nunspeet. Maar ook daar merkten we dat er opnames waren. Ik zat in de tweede van de MAVO toen er honderden vliegtuigen over onze school heen kwamen. Het leek wel oorlog… Maar dat was voor deze film.
Voor Nederland was het een indrukwekkende film waarschijnlijk, ook wij hadden geen premiere, maar de mensen uit Nunspeet mochten de film in de bioscoop van de legerplaats bekijken, volgens mij voor maar iets van ƒ 1,75.
Twee jaar later moest ik gekeurd voor militaire dienst, in de Boreelkazerne. Toen vroeg ik me af waar die film nou zijn opgenomen. Nu pas besef ik dat ik er zó dichtbij was.
Een klassieke sterrenfilm !!
maar een aantal wetentjes:
1) geld speelde geen rol : Budget vd film was Ong. ± $ 26.miljoen dollar (toen) – Omgerekend $115,488,720.72 in 2018 (inflatiecijfers)
2) James Caan en Robert Redford ontving beide een miljoen dollar voor een optreden van een kwartier.
3) In totaal stonden er ruim 3200 mensen ingeschreven in NL (‘extras’) die per tien uur 68 gulden kregen; elk uur daarna kwam daar 10 gulden bij.
4) Het filmen begon op 26 april 1976 en duurde ongeveer een half jaar, tot in oktober.
5) Ook bezochten leden van het Koninklijk Huis geregeld de set, waaronder Pieter van Vollenhoven, Prins Claus en Prins Bernhard. Deventer heeft grote voordelen gehad van de filmopnamen: vermoedelijk heeft het de stad 5 miljoen dollar opgebracht
6) Omdat de brug in brand moest, besloot de filmleiding (in samenspraak met inspecteur Henk Jansen van de plaatselijke politie) de bewoners van het naastgelegen flatgebouw tijdig in te lichten. De toch al zo veel geplaagde mensen besloten tot een protestactie. Richard Attenborough stelde voor de bewoners een gratis nachtje Postiljonmotel aan te bieden. Toen hen dit werd verteld krabden ze zich achter het oor en er werd gemompeld: “Nou, doe dan het geld maar”.
7) Tijdens de verfilming van de brandende brug in Deventer om drie uur ‘s nachts waren er op de Welle zo’n 7.000 toeschouwers. Om het wachten te bekorten werd menig flesje bier genuttigd. Vervolgens had de politie er de handen aan vol om iedereen buiten beeld te houden.