Deventer bestaat inmiddels bijna 1.250 jaar, waardoor je je afvraagt wat er in al die tijd heeft plaatsgevonden. Wie heeft de stad bezocht en bovenal: Hoe werd de stad genoemd? We duiken in de geschiedenis van de naam Deventer, van de eerste bewoners tot de bloeiende stad van nu.
Een stad in wording
Het is niet precies duidelijk wanneer de plaats waar nu Deventer ligt, voor het eerst werd bewoond. In geschriften van het bisdom Utrecht uit het jaar 877 wordt de plaats omschreven als ‘Daventre Portu’, wat zoveel betekent als ‘Haven Deventer’. Zo’n 75 jaar later wordt Deventer omschreven als ‘stad’, in een oorkonde van koning Otto de Eerste. Hoewel Daventre Portu klinkt als de oorspronkelijke, Franstalige naam van wat nu ‘Deventer’ is, ligt de oorsprong echter ergens anders.
Een eeuw eerder dan de geschriften uit Utrecht wordt geschreven over ‘deve-treo’, een samenstelling van twee Oud-Saksische woorden, die zoiets betekende als ‘geboomte aan het water’ of ‘bomen aan een waterloop’. Het woord ‘deve-treo’ zou in de loop der jaren zijn verbasterd tot ‘Deventer’. Hoewel het taalkundig gezien goed mogelijk is dat de naam Deventer afstamt van deze Oud-Saksische vorm, zegt dat niets over de historie van de plaats. Andere historici menen daarom dat de naam is bedacht door de stichter van de stad.
Aan het einde van de achtste eeuw reisde de missionaris Liafwin af naar de IJssel, stak de rivier over en stichtte een houten kerkje. Het plaatsje groeide in inwonersaantallen en is sindsdien altijd bewoond gebleven. Liafwin staat bij ons beter bekend als de Heilige Lebuïnus. Het houten kerkje is in de eeuwen die volgden uitgebouwd tot de Lebuïnuskerk, één van de eerste gebouwen van de stad. Lebuïnus kwam uit Engeland en vernoemde ‘zijn’ stad naar zijn voormalige woonplaats: Daventry.
De Stokvis in Koekstad
Zoals zoveel steden en plaatsen hebben Deventer en de Deventenaren na verloop van tijd een groot aantal bijnamen opgedaan. ‘Koekstad’ vanwege de alomtegenwoordige Deventer Koek, soms zelfs ‘Moskou aan de IJssel’, vanwege de sterk linkse politieke voorkeur in de jaren zestig en zeventig. Dat verklaart echter niet waarom de Deventenaren ‘Stokvissen’ worden genoemd. Daarvoor bekijken we de rijke handelshistorie van de plaats.
Aan het einde van de dertiende eeuw sloot de stad zich aan bij de Hanze; een verbond tussen steden om onderling te kunnen handelen, zonder tussenkomst van de landsheren. Op het hoogtepunt van de Hanze strekte het netwerk van Noorwegen tot diep in Oostenrijk.
Deventer handelde voornamelijk met de Noorse stad Bergen en het toenmalige Deense Skåne, vanwaar haring en stokvis werd geïmporteerd. Door deze succesvolle handelsovereenkomsten werden de Deventenaren ook wel Schoonevaarders en Stokvissen genoemd.
Deventer, Missouri, USA
Hoewel Deventer uniek is in haar soort, is de plaatsnaam dat niet. Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, in de Noord-Amerikaanse staat Missouri, vinden we een piepklein plaatsje met dezelfde naam. Aanvankelijk werd gedacht dat Nederlandse kolonisten hier een stadje stichtten dat werd vernoemd naar het Nederlandse Deventer, vergelijkbaar met New-York dat aanvankelijk Nieuw-Amsterdam heette. In werkelijkheid heeft Deventer, MO veel minder te maken met ‘onze’ stad: Toen in er in 1910 een postkantoor werd geopend, moest er een naam voor de plaats worden bedacht. De toenmalige landeigenaar, een zekere Frank May, deed een aantal voorstellen die hij baseerde op namen van vrienden en familie. Eén van die vrienden heette Deventer Miller, de naam die de regering uiteindelijk koos voor de plaats.
Deventer, MO wordt tegenwoordig niet meer bewoond; de plaats is een spookstad waarvan geen foto’s meer te vinden zijn. Dat is met ons ‘eigen’ Deventer gelukkig wel anders!